Retinopatia cukrzycowa jest najczęstszą przyczyną utraty wzroku u osób w wieku produkcyjnym. Wiedza na temat zagrożenia retinopatią jest wśród Polaków wciąż minimalna. Co trzecia osoba chorująca na cukrzycę ma nieodwracalne zmiany na dnie oka, które powodują pogorszenie widzenia. Późno wykryte zmiany prowadzą do ślepoty.
Według danych WHO z 2016 roku co dziesiąty Polak choruje na cukrzycę. Jednym z powikłań cukrzycy, jest uszkodzenie małych naczyń krwionośnych, które odżywiają siatkówkę. Prowadzi to do powstania nowych naczyń, które mogą krwawić i tworzyć blizny. To właśnie jest retinopatia cukrzycowa. W całym województwie wielkopolskim wg danych Ministerstwa Zdrowia z 2014 roku na cukrzycę chorowało około 110 tys. osób.
Od początku października 2019 roku w 15 poradniach na terenie całego województwa wielkopolskiego prowadzone są badania pod kątem wykrywania retinopatii cukrzycowej. Są one skierowane do wszystkich osób dorosłych chorujących na cukrzyce. Projekt prowadzony przez Fundację Wspierania Rozwoju Okulistyki OKULISTYKA 21 w partnerstwie z Uniwersytetem Medycznym w Poznaniu jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej. W ciągu trzech lat jest przebadanie ponad 43 tys. osób.
Badanie odbywa się przy użyciu funduskamery, czyli profesjonalnego urządzenia do wykonywania zdjęć dna oka. Nie wymaga ono zakraplania oczu, jest bezbolesne, bezinwazyjne i co bardzo istotne bezpłatne. Zdjęcia dna oka wykonane specjalnym aparatem fotograficznym (funduskamerą) są wysyłane przy pomocy programu komputerowego do diagnostyki odbywającej się za pośrednictwem algorytmu sztucznej inteligencji. W ciągu kilku minut pacjent otrzymuje wynik, informujący czy występuje u niego retinopatia cukrzycowa, a jeśli tak, to poznaje on jej stopień zaawansowania.
Wiarygodność szybkich badań
Prowadzony obecnie w Wielkopolsce program to największy tego typu projekt w Europie. Jest wyjątkowy, ponieważ analiza zdjęć opiera się wyłącznie na sztucznej inteligencji. Oprogramowanie wykorzystywane w projekcie ma klasę IIb w systemie certyfikacji urządzeń medycznych w Unii Europejskiej, co oznacza, że może być wykorzystywane autonomicznie, czyli bez nadzoru lekarza. Czułość oprogramowania IDx-DR według opinii AOTMIT (Agencja Oceny Technologii Medycznych i Taryfikacji) mieści się w przedziale 91%-97%, natomiast swoistość w przedziale 84%-87%. Jest to jedyne obecnie oprogramowanie mające certyfikat FDA (Agencja Żywności i Leków) i dopuszczone w USA. Zatem jest to jedno ze najbardziej wiarygodnych oprogramowań dostępnych w tej chwili do badań przesiewowych retinopatii siatkówkowej na świecie. Metodologia przeprowadzania badania nie wymaga obecności lekarza okulisty i może ono zostać przeprowadzone przez odpowiednio przeszkolony personel. W celu kontroli wyników 15% badań weryfikowanych będzie przez lekarzy okulistów posiadających doświadczenie w diagnostyce retinopatii cukrzycowej.
Dostęp do diabetologów i okulistów
W Wielkopolsce w ramach NFZ działają 54 poradnie diabetologiczne, z czego 16 w samym Poznaniu, co oznacza, że ludzie z mniejszych miejscowości mają utrudniony dostęp do lekarzy diabetologów. Poradnie najczęściej znajdują się tylko w miastach powiatowych, ale zdarzają się powiaty, w których nie ma ani jednej poradni. W dużych miastach konsultacje diabetologiczne są możliwe w ramach prywatnych dużych jednostek służby zdrowia lub prywatnych ubezpieczeń zdrowotnych. Osoby mieszkające na obszarach wiejskich często są pozbawione takiej możliwości.
Problemem w Polsce nadal pozostają długie kolejki oczekiwania na wizytę do okulisty, co często uniemożliwia systematyczne badanie oczu u cukrzyków. Dzięki projektowi Fundacji zwiększa się dostęp do badania dna oka. Program pozwala na przebadanie dużej liczby osób i szybkie wskazanie, czy występuje u nich retinopatia cukrzycowa.
Warto też dodać, że w obecnej sytuacji spowodowanej pandemią COVID-19 dodatkowym atutem projektu, że minimalizuje on niepotrzebne kontakty – zamiast dwóch wizyt lekarskich, wystarczy jedna. Podczas której zostanie skontrolowany przez diabetologa stan zdrowia cukrzyka oraz wykonane będzie badanie dna oka.
Co trzecia osoba z cukrzycą ma retinopatię, a co piąta z nich straci wzrok
W okresie pierwszych 5 miesięcy realizacji projektu poradnie współpracujące z Fundacją w ramach projektu przebadały 3 792 osoby chore na cukrzycę. We wskazanej grupie aż u 1342 osób nie stwierdzono zmian związanych z retinopatią cukrzycową. W przypadku 1244 pacjentów wykryto retinopatię, co stanowi 33% przebadanej populacji, a u aż 260 osób zdiagnozowano retinopatię cukrzycową zagrażającą utracie wzroku (21% wszystkich osób z retinopatią). Oznacza to że co 5 osoba z retinopatią może w najbliższym czasie stracić wzrok. Dzięki projektowi Fundacji osoby te mogą poddać się leczeniu, a co za tym idzie zahamować postęp choroby. Leczenie retinopatii cukrzycowej polega najczęściej na laseroterapii lub iniekcjach doszklistkowych. Należy podkreślić, że wszyscy uczestnicy projektu nie mieli wykonywanych badań dna oka w ciągu co najmniej 12 ostatnich miesięcy.
Pozytywną informacją jest również fakt że aż u 984 osób, czyli 26% przebadanych wykryta retinopatia cukrzycowa ma charakter łagodny lub umiarkowany. W przypadku tych pacjentów konieczna jest konsultacja okultystyczna, po której lekarz decyduje czy należy wdrożyć leczenie oraz jak często odbywać się powinny kolejne kontrole. Aby zminimalizować ryzyko zachorowania na retinopatię cukrzycową należy szczególnie dbać o prawidłowe leczenie cukrzycy, czyli monitorowanie stężenia glukozy i lipidów we krwi oraz ciśnienia tętniczego. Może to w znaczący sposób zahamować rozwój choroby. Zauważono, że retinopatia cukrzycowa postępuje szczególnie szybko u osób w wieku od 50 do 80 lat, czyli tych które najczęściej stanowią pacjentów poradni diabetologicznych.
Niska wiedza o zagrożeniu chorobą.
Jednym z istotnych celów projektu jest też aspekt edukacyjny. Każdy pacjent przed wykonaniem zdjęć dna oka wypełnia krótką ankietę sprawdzającą jego wiedzę na temat retinopatii cukrzycowej. Po badaniu ogląda film edukacyjny dotyczący niepokojących objawów okulistycznych i profilaktyki, która może zapobiec rozwojowi retinopatii, a także otrzymuje materiały edukacyjne dotyczące retinopatii. Po zakończonym badaniu pacjent wypełnia ankietę po raz drugi w celu weryfikacji wzrostu wiedzy dotyczącej retinopatii cukrzycowej. Z przeprowadzonej analizy udzielonych odpowiedzi wynika, że ponad 65% badanych uzyskało nową wiedzę na temat retinopatii cukrzycowej. Oznacza to, że świadomość pacjentów na temat retinopatii cukrzycowej i konieczność regularnych badań dna oka u cukrzyków jest obecnie bardzo niska.
Osoby młode zwykle bagatelizują problem i zgłaszają się do okulisty, dopiero gdy zauważą wyraźne zmiany w widzeniu. Często osoby chorujące na cukrzycę nie mają nawet świadomości zagrożenia jakie niesie retinopatia cukrzycowa. Zmiany na dnie oka nie dają objawów przez wiele lat, więc tylko regularne badania pozwolą na wczesne wykrycie ewentualnej choroby. Łatwy dostęp do badań przesiewowych pozwala na zdiagnozowanie retinopatii cukrzycowej u stosunkowo wielu osób w krótkim czasie. Wczesne leczenie zapewnia dobre rezultaty, a co za tym idzie dalszą samodzielność i możliwość cieszenia się dobrym widzeniem.
