Program profilaktyki retinopatii cukrzycowej w Wielkopolsce
– Podsumowanie 5 miesięcy badań
Co trzecia osoba chorująca na cukrzycę ma nieodwracalne zmiany na dnie oka, które powodują pogorszenie widzenia. Późno wykryte zmiany prowadzą do ślepoty. Retinopatia cukrzycowa jest najczęstszą przyczyną utraty wzroku u osób w wieku produkcyjnym. Wiedza na temat zagrożenia retinopatią jest wśród Polaków wciąż minimalna.
Według danych WHO z 2016 roku co dziesiąty Polak choruje na cukrzycę. Jednym z powikłań cukrzycy, jest uszkodzenie małych naczyń krwionośnych, które odżywiają siatkówkę. Prowadzi to do powstania nowych naczyń, które mogą krwawić i tworzyć blizny. To właśnie jest retinopatia cukrzycowa.
W całym województwie wielkopolskim wg danych Ministerstwa Zdrowia z 2014 roku na cukrzycę choruje około 110 tys. osób.
Od początku października 2019 w 15 poradniach na terenie całego województwa prowadzone są badania pod kątem wykrywania retinopatii cukrzycowej. Są one skierowane do wszystkich osób z cukrzycą powyżej 18 roku życia. Projekt prowadzony jest przez Fundację Wspierania Rozwoju Okulistyki OKULISTYKA 21 w partnerstwie z Uniwersytetem Medycznym w Poznaniu. Projekt współfinansowany jest ze środków Unii Europejskiej. Celem projektu w ciągu trzech lat jest przebadanie ponad 43 tys. osób.
Badanie jest całkowicie bezpłatne. Jest ono wykonywane przy użyciu funduskamery, czyli profesjonalnego sprzętu do wykonywania zdjęć dna oka. Jest bezbolesne, bezinwazyjne i nie wymaga zakropienia oczu. Zdjęcia dna oka wykonane specjalnym aparatem fotograficznym (funduskamerą) zostają wysyłane do diagnostyki przy pomocy programu komputerowego – algorytmu sztucznej inteligencji. W ciągu kilku minut pacjent otrzymuje wynik, który wskazuje na to, czy występuje u niego retinopatia cukrzycowa, a jeśli tak, to poznaje on jej stopień zaawansowania.
Wiarygodność szybkich badań
Prowadzony obecnie w Wielkopolsce program to największy tego typu projekt w Europie. Jest on niezwykle innowacyjny, ponieważ analiza zdjęć opiera się wyłącznie na sztucznej inteligencji. Oprogramowanie wykorzystywane w projekcie ma klasę IIb w systemie certyfikacji urządzeń medycznych w Unii Europejskiej, co oznacza, że może być wykorzystywane autonomicznie, czyli bez nadzoru lekarza. Czułość oprogramowania IDx-DR według opinii AOTMIT mieści się w przedziale 91%-97%, natomiast swoistość w przedziale 84%-87%. Jest to jedyne obecnie oprogramowanie mające certyfikat FDA i dopuszczone w USA. Zatem jest to jedno ze najbardziej wiarygodnych oprogramowań dostępnych w tej chwili do skriningu retinopatii siatkówkowej na świecie. Metodologia przeprowadzania badania nie wymaga obecności lekarza okulisty. Badanie może przeprowadzić odpowiednio przeszkolony personel. Dla kontroli wyników 15% badań weryfikowanych będzie przez lekarzy okulistów posiadających doświadczenie w diagnostyce retinopatii cukrzycowej.
Dostęp do diabetologów i okulistów
W Wielkopolsce w ramach NFZ działają 54 poradnie diabetologiczne, z czego 16 w samym Poznaniu, co oznacza, że ludzie z mniejszych miejscowości mają utrudniony dostęp do diabetologów. Poradnie znajdują się najczęściej tylko w miastach powiatowych, jednak są powiaty, w których nie ma poradni. Diabetolodzy rzadko kiedy prowadzą samodzielną praktykę poza NFZ. Konsultacje diabetologiczne są możliwe w ramach prywatnych dużych jednostek służby zdrowia lub prywatnych ubezpieczeń zdrowotnych. Te usługi są jednak możliwe tylko w dużych miastach. Osoby mieszkające na obszarach wiejskich już takiej możliwości nie mają.
Problemem w Polsce nadal pozostają długie kolejki oczekiwania na wizytę do okulisty, co często uniemożliwia systematyczne badanie oczu u cukrzyków. Dzięki naszemu projektowi zwiększa się dostępność badania dna oka. Program pozwala na przebadanie dużej liczby osób i szybkie wskazanie czy występuje u nich retinopatia cukrzycowa.
Warto też dodać, że w obecnej sytuacji spowodowanej pandemią COVID-19 dodatkowym atutem projektu, jest to że minimalizuje niepotrzebne kontakty – zamiast dwóch wizyt lekarskich, wystarczy jedna. Podczas której zostanie skontrolowany przez diabetologa stan zdrowia cukrzyka oraz wykonane będzie badanie dna oka.
Młode osoby z cukrzycą nie badają się
Od początku października 2019 do końca lutego 2020 przebadano w sumie prawie 3800 osób. W badaniu wzięła udział podobna grupa mężczyzn i kobiet, odpowiednio: 50,5% oraz 49,5%.
Wykres 1. Rozkład wieku grupy badanej
Największą grupą wiekową, która została poddana badaniu, były osoby pomiędzy 60 a 69 rokiem życia, było to 1480 osób. 80% wszystkich badanych to osoby powyżej 50 roku życia. W ciągu 5 miesięcy przebadano zaledwie 163 osoby poniżej 30 roku życia.
U 110 badanych poniżej 30 roku życia wykryto na dnie oka zmiany związane z retinopatią cukrzycową, stanowi to 67% wszystkich osób w tej grupie wiekowej. Oznaczać to może, że osoby młodsze chorujące na cukrzycę udają się na wizytę do poradni diabetologicznej dopiero gdy choroba daje już bardzo poważne objawy lub że jest mniej cukrzyków w tej grupie wiekowej – cukrzyca to choroba związana z wiekiem.
Co 3 osoba z cukrzycą ma retinopatię, a co 5 z nich straci wzrok
W okresie pierwszych 5 miesięcy realizacji projektu przebadaliśmy 3 792 osoby chore na cukrzycę, we wskazanej grupie wykryto 1244 przypadków osób chorych na retinopatię, co stanowi 33% przebadanej populacji. U 260 osób wykryto retinopatię cukrzycową zagrażającą utracie wzroku, stanowi to 21% wszystkich z retinopatią. Czyli co 5 osoba z retinopatią może w najbliższym czasie oślepnąć. Powyższe dane wskazują, że pacjenci pomimo zagrożenia utraty wzroku nie kontrolują się u okulistów. Dzięki naszym badaniom te osoby mogą poddać się leczeniu, a co za tym idzie zahamowaniu postępu choroby. Leczenie retinopatii cukrzycowej polega najczęściej na laseroterapii lub iniekcjach doszklistkowych. Należy podkreślić, że wszyscy uczestnicy projektu nie mieli wykonywanych badań dna oka w ciągu co najmniej 12 ostatnich miesięcy.
Wykres 2. Występowanie retinopatii cukrzycowej w zależności od wieku
U 984 osób, czyli 26% badanych stwierdzono łagodną lub umiarkowaną retinopatię cukrzycową. W tym przypadku konieczna jest konsultacja okultystyczna, po której lekarz decyduje czy należy wdrożyć leczenie oraz jak często odbywać się powinny kolejne kontrole. W tym przypadku bardzo istotne jest prawidłowe leczenie cukrzycy, czyli monitorowanie stężenia glukozy i lipidów we krwi oraz ciśnienia tętniczego. Może to w znaczący sposób zahamować rozwój retinopatii. Zauważono, że wśród osób w wieku od 50 do 80, czyli tych którzy najczęściej stanowią pacjentów poradni, występowanie retinopatii i jej zaawansowanie wzrasta wraz z wiekiem.
Wśród osób poniżej 65 roku życia u których nie wykryto zmian o charakterze retinopatii cukrzycowej na dnie oka, 59% badanych pracuje. Zaś wśród osób w tym samym wieku z retinopatią cukrzycową zagrażającą utracie wzroku tylko 43% osób nadal jest czynnych zawodowo. Wczesne wykrycie retinopatii cukrzycowej u osób pracujących pozwala na zahamowanie rozwoju choroby i możliwość dalszego pozostawania na rynku pracy.
Niska wiedza o zagrożeniu chorobą
Projekt ma na celu także aspekt edukacyjny. Każdy pacjent przed wykonaniem zdjęć dna oka wypełnia krótką ankietę sprawdzającą jego wiedzę na temat retinopatii cukrzycowej. Po badaniu ogląda film edukacyjny dotyczący niepokojących objawów okulistycznych i profilaktyki, która może zapobiec rozwojowi retinopatii, a także otrzymuje materiały edukacyjne dotyczące retinopatii. Na koniec pacjent wypełnia ankietę po raz drugi w celu weryfikacji wzrostu wiedzy dotyczącej retinopatii cukrzycowej. Ponad 65% osób badanych zyskało nową wiedzę na temat retinopatii cukrzycowej. Oznacza to, że świadomość retinopatii cukrzycowej i konieczności regularnych badań dna oka u cukrzyków jest bardzo niska.
Osoby młode bagatelizują problem i zgłaszają się na badania, dopiero gdy zauważą wyraźne zmiany w widzeniu. Często osoby chorujące na cukrzycę nie mają świadomości zagrożenia jakie niesie retinopatia cukrzycowa. Zmiany na dnie oka nie dają objawów przez wiele lat, więc tylko regularne badania pozwolą na wczesne wykrycie choroby. Łatwy dostęp do takich badań pozwala na przebadanie wielu osób w krótkim czasie. Badania przesiewowe pozwalają szybko wykryć retinopatię cukrzycową. Wczesne leczenie zapewnia dobre rezultaty, a co za tym idzie dalszą samodzielność i możliwość cieszenia się dobrym widzeniem.
