Jak osoba z cukrzycą ma zapobiec utracie widzenia?
Prof. dr hab. n. med. Andrzej Grzybowski
Fundacja Wspierania Rozwoju Okulistyki w Poznaniu
Artykuł zrealizowany w ramach projektu „Program profilaktyki retinopatii cukrzycowej w województwie wielkopolskim” realizowanego w ramach Wielkopolskiego Regionalnego Programu Operacyjnego na lata 2014–2020 (WRPO 2014+), współfinansowanego ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego.
W wieku produkcyjnym retinopatia cukrzycowa jest najczęstszą przyczyną utraty wzroku wśród osób dorosłych w wieku 20–74 lat. 30 procent osób chorujących na cukrzycę ma nieodwracalne zmiany na dnie oka, które powodują pogorszenie widzenia. Późno wykryte i nieleczone zmiany prowadzą do utraty widzenia.
W Polce na cukrzycę choruje ponad 3 miliony osób. Jednym z ocznych powikłań cukrzycy jest uszkodzenie małych naczyń krwionośnych odżywiających siatkówkę. To z kolei prowadzi do powstawania nowych naczyń, które mogą krwawić i tworzyć blizny. W dużym uproszczenie obrazuje to proces choroby znany jako retinopatia cukrzycowa.
Retinopatia cukrzycowa długo pozostaje bezobjawowa, nie powoduje też pogorszenia widzenia, ani tym
bardziej dolegliwości bólowych, a późno rozpoznana lub źle leczona doprowadza do pogorszenia widzenia,
w skrajnych przypadkach do jego utraty.
Odpowiednio wcześnie wykryta i prawidłowo leczona może pozostać pod kontrolą i pozwolić chorym nadługotrwałe pozostanie aktywnym zawodowo oraz samodzielnym, niewymagającym opieki. W ostatnich latach wskazano, że retinopatia cukrzycowa jest czynnikiem ryzyka wystąpienia chorób otępiennych, w tym szczególnie choroby Alzheimera.
Wczesne wykrycie retinopatii cukrzycowej pozwala zachować widzenie
Wczesne wykrycie retinopatii cukrzycowej i rozpoczęcie leczenia pozwala zachować widzenie u 95% pacjentów. W Polsce standardowym sposobem leczenia jest laseroterapia oraz terapia anty-VEGF w postaci iniekcji doszklistkowych. Ważne jest poddawanie się cyklicznym badaniom okulistycznym, które u osób z cukrzycą zalecane są zwykle 1 raz w roku.
Jak zapobiegać rozwojowi retinopatii cukrzycowej?
Bardzo ważne jest właściwe leczenie i prowadzenie cukrzycy, tzn. stosowanie się do zaleceń diabetologa zarówno w zakresie leków oraz diety. Bardzo pomaga zdrowa dieta, regularna aktywność fizyczna, utrzymanie prawidłowej masy ciała i unikanie palenia tytoniu. Wiadomo również, że nadciśnienie tętnicze zwiększa ryzyko wystąpienia i progresji retinopatii cukrzycowej, dlatego powinno ono być kontrolowane i skutecznie leczone.
Czy nowoczesne technologie mogą pomóc we wczesnym wykrywaniu retinopatii cukrzycowej?
Tak. Fundacja „Okulistyka 21” we współpracy z Kliniką Chorób Wewnętrznych i Diabetologii Uniwersytetu Medycznego im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu prowadzi projekt wczesnego wykrywania retinopatii cukrzycowej przy zastosowaniu sztucznej inteligencji. W ramach projektu współpracujemy z poradniami diabetologicznymi, w których można poddać się całkowicie nieinwazyjnemu (nawet bez rozszerzania źrenicy) badaniu. Polega ono na wykonaniu zdjęć dna oka, które następnie są analizowane przez specjalnie opracowany algorytm sztucznej inteligencji. Jakość badania jest co najmniej tak dobra jak w przypadku lekarzy okulistów. Podczas tej samej wizyty
w poradni diabetologicznej pacjent otrzymuje wynik i informację czy ma retinopatię cukrzycową oraz ew. o jej zaawansowaniu oraz zalecenie dotyczące pilności wizyty u okulisty. Szczegółowe dane oraz listę placówek znaleźć można na stronie internetowej: www.retinopatiacukrzycowa.pl
Wiarygodność naszych badań
Prowadzony obecnie w Wielkopolsce program to największy tego typu projekt w Europie. Jest wyjątkowy, ponieważ analiza zdjęć opiera się wyłącznie na sztucznej inteligencji. Oprogramowanie wykorzystywane w projekcie ma klasę IIb w systemie certyfikacji urządzeń medycznych w Unii Europejskiej, co oznacza, że może być wykorzystywane autonomicznie, czyli bez nadzoru lekarza.
Czułość oprogramowania IDx-DR według opinii AOTMIT (Agencja Oceny
Technologii Medycznych i Taryfikacji) mieści się w przedziale 91%-97%, natomiast swoistość w przedziale 84%-87%. Oprogramowanie ma certyfikat Amerykańskiej Agencja Żywności i Leków oraz klasę IIb CE i jest to jedno ze najbardziej wiarygodnych oprogramowań dostępnych w tej chwili do badań przesiewowych retinopatii siatkówkowej na świecie.
Metodologia przeprowadzania badania nie wymaga obecności lekarza okulisty i może ono zostać przeprowadzone przez odpowiednio przeszkolony personel.
Trzeba zwiększać wiedzę o retinopatii cukrzycowej
Jednym z istotnych celów projektu jest też aspekt edukacyjny. Każdy pacjent przed wykonaniem zdjęć dna oka wypełnia krótką ankietę sprawdzającą jego wiedzę na temat retinopatii cukrzycowej. Po badaniu ogląda film edukacyjny dotyczący niepokojących objawów okulistycznych i profilaktyki, która może zapobiec rozwojowi retinopatii, a także otrzymuje materiały edukacyjne dotyczące retinopatii. Po zakończonym badaniu pacjent wypełnia ankietę po raz drugi w celu weryfikacji wzrostu wiedzy dotyczącej retinopatii cukrzycowej.
Z przeprowadzonej analizy udzielonych odpowiedzi wynika, że ponad 65% badanych uzyskało nową wiedzę na temat retinopatii cukrzycowej. Oznacza to, że świadomość pacjentów na temat retinopatii cukrzycowej i konieczność regularnych badań dna oka u cukrzyków jest obecnie bardzo niska. Osoby młode zwykle bagatelizują problem i zgłaszają się do okulisty, dopiero gdy zauważą wyraźne zmiany w widzeniu. Często osoby chorujące na cukrzycę nie mają nawet świadomości zagrożenia jakie niesie retinopatia cukrzycowa. Zmiany na dnie oka nie dają objawów przez wiele lat, więc tylko regularne badania pozwolą na wczesne wykrycie ewentualnej choroby. Łatwy dostęp do badań przesiewowych pozwala na zdiagnozowanie retinopatii cukrzycowej u stosunkowo wielu osób w krótkim czasie. Wczesne leczenie zapewnia dobre rezultaty, a co za tym idzie dalszą samodzielność i możliwość cieszenia się dobrym widzeniem.
